Danışmanlık

ISO 15614-1:2004 ile ISO 15614-1:2017 Standardı Arasındaki Fark Nedir?

ISO 15614-1:2017 Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kaynak prosedürü deneyi - Bölüm 1: Çeliklerin ark ve gaz kaynağı ve nikel ve nikel alaşımlarının ark kaynağı (Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Welding procedure test - Part 1: Arc and gas welding of steels and arc welding of nickel and nickel alloys) standardı ISO/TC 44 komitesinin yaklaşık 3,5 yıl süren bir çalışması ile Haziran 2017’de yeniden yayınlanmıştır. Standart, bu alandaki diğer standartlara göre farklı bir yaklaşım izleyerek hem Avrupa hem de Amerika standartlarını bir arada vermektedir.

ISO 15614-1:2004+A2:2012 ile ISO 15614-1:2017 standardı arasındaki farklar aşağıdaki gibidir:

Eski standartta sadece bir vasıflandırma yöntemi varken yeni standart iki Seviye halinde farklı vasıflandırmalardan ve farklı kapsam aralıklarından oluşmaktadır. Seviye 1, mevcut ASME IX standardındaki verileri kullanmaktadır. Seviye 2 ise daha önceki ISO 15614-1 standardının güncellenmiş halidir. Burada dikkat edilmesi gereken konu Seviye 2’nin her zaman Seviye 1’i kapsadığıdır. Ayrıca müşteri, şartname ya da ürün standardı tarafından hangi Seviyenin kullanılacağı belirtilmemiş ise her zaman Seviye 2 kullanılması gerektiği de yeni standardın kapsam bölümünde açıklanmıştır.

Yeni standardın yayınlanması ile birlikte eski standart iptal olmuş olsa da eski standarda göre yapılmış vasıflandırmalar hala geçerliliğini korumaktadır. Ancak bu durumda kapsam aralıkları da hala eski standardın kapsam aralığını kullanmak durumundadır.

Standardın deney parçalarının anlatıldığı 6 bölümüne kadar eski standarttan farklı bir bilgi bulunmamaktadır. İlk 6 bölümde sadece standart numaraları ve tarihleri ile ilgili düzeltmeler ile bazı açıklayıcı notlar ilave edilmiştir.

Deney parçaları ile ilgili yapılan tek değişiklik T birleştirme için deney parçasının boyutları daha önce en az 150x350mm ve 350x350mm olan iki plakadan oluşurken, yeni standartta bu boyutlar en az 150x350mm ebatlarında iki parça olarak değiştirilmiştir. Aslında daha önceki standartta da 350mm enindeki plaka hiçbir test için gerekli değildi. Bu nedenle bu parçanın küçültülmüş olması herhangi bir değişiklik yapmayacaktır. Yine de özellikle kalın plakaların deneyleri yapılırken biraz daha büyük plakaların kullanılması avantaj sağlayabilir.

ISO 156914-1:2017 standardında iki farklı Seviye tarif edilmesinden dolayı tablo sayıları artmıştır. Yeni standarttaki Tablo 1, Seviye 1 için gerekli muayene ve deneyleri tarif etmektedir. Tablo 2 ise Seviye 2 için gerekli muayene ve deneyleri ile bunların sayılarını belirtmektedir. Bu tablo eski standarttaki Tablo 1 ile aynı bilgileri içermektedir.

Deney numunelerinin yeri ile ilgili şekillerdeki tek değişiklik Şekil 52de tarif edilen kaynak yönüdür. Numunelerin yerleri ve sıralamasında herhangi bir değişiklik yapılmazken kaynak yönü ile numunelerin yeri arasındaki ilişki ters dönmüştür. Mevcut durumda daha önce kaynağın sonuna doğru alınan makro ve sertlik testi numuneleri, kaynağın başlangıç kısmından alınmaya başlamıştır. Bu değişikliğin sebebi kaynağın başlandığı tarafın, kaynağın sonuna göre nispeten daha soğuk olması ve baş tarafta sertlik değerinin daha yüksek olma ihtimalidir. Bu durumda kaynağın başlangıç kısmı en kötü durum olarak değerlendirilmiş ve sertlik bu taraftan alınmıştır.

Boru alın kaynağında yapılacak olan deneylerin yerini tarif eden Şekil 6’da ise daha önce sadece pozisyona göre belirlenen test lokasyonları, kaynağın aşağıdan yukarı veya yukarıdan aşağıya yapılması durumlarında farklı olarak belirlenmiştir. Bu değişikliğin sebebi olarak aşağıdan yukarıya kaynak pozisyonunda en düşük ısı girdisi ve en yüksek sertliğin saat 6 konumunda olması ancak yukarıdan aşağıya kaynak yapılırken bu durumun saat 3 yönünde görülmesidir.

7.3 Tahribatsız Muayene ve 7.4 Tahribatlı Testler bölümlerinde standart numaralarının düzeltilmesi dışında önemli bir değişiklik yoktur. Bu bölümde dikkat çeken tek değişiklik Sertlik Deneyi bölümündeki tabloda verilen bir değerin değiştirilmesidir. ISO/TR 15608’e göre malzeme grubu 4, 5 için ısıl işlem sonrası izin verilen en yüksek sertlik değeri 320 HV10’dan 350 HV10’a çıkartılmıştır. Grup 4, 5 için yapılan çalışmalar sonucunda daha yüksek sertlik değerlerinde bile hidrojen çatlağı riskinin aynı mertebede olduğu görülmüştür. Bu nedenle izin verilen en yüksek sertlik değeri arttırılmış, hatta tabloya bir not eklenerek önceden belirtilmesi durumunda daha yüksek sertlik değerlerinin de kabul edilebileceği belirtilmiştir.

Kabul Seviyeleri başlıklı Madde 7.5 içeriğinde teknik bilgi olarak bir değişiklik olmamakla beraber mevcut gerekliliklerin daha rahat görülmesini sağlayacak şekilde Tablo 4 eklenmiştir. Bu tabloda aynı zamanda Seviye 1 ve Seviye 2 de beraber bulunmaktadır.

Yeni standardın 7.6 Muayene Tekrarı maddesinde ilk deney parçasının gerekli performansı gösterememesi durumunda, ilave inceleme yapılarak hata nedeni araştırılması, bu araştırma sonunda hatanın kaynakçıdan kaynaklı olduğu sonucuna varılırsa da deney parçasının şartları sağladığı kabul edilecektir. Eski standartta testten kalan her numune için iki test daha yapılması gerekirken, yeni standartta bu şart kaldırılmıştır.

8.3.1 Esas Malzeme Gruplandırması maddesinde daha önce sadece ISO/TR 15608 teknik raporuna atıf yapılırken, yeni standartta ISO/TR 20172, ISO/TR 20173 ve ISO/TR 20174 teknik raporlarına da atıf yapılarak Avrupa, Amerikan ve Japon standartlarında malzemelerin de gruplaması kullanılabilir olmuştur.

Yine aynı madde içinde eski standartta Tablo 3 olarak verilen malzeme gruplarına göre vasıflandırma aralıkları tablosu, yeni standartta Tablo 5 olarak matris halinde verilmiştir. Yine aynı tablolarda ISO 15614-1:2004 standardında sadece 1, 2 ve 3 grupları için verilen eşit veya daha düşük akma mukavemetli çelikleri kapsama şartı, ISO 15614-1:2017 standardında genellikle ASTM/ASME malzemeleri içeren Grup 11 için de geçerli olmuştur.

ISO 15614-1:2004 standardında Çizelge 4 olarak verilen nikel ve nikel alaşımlarının vasıflandırma aralığı ISO 15614-1:2017 standardında Tablo 6 olarak matris şeklinde verilmiş ve 1’den 11’e kadar olan çelik grupları ile ilişkileri ve vasıflandırma aralıkları daha detaylı verilmiştir.

8.3.2 Malzeme Kalınlığı maddesinde eski standarda göre yeni olarak nitelendirilebilecek en önemli değişiklik farklı kalınlıktaki malzemelerin vasıflandırma aralığındaki değişikliktir. Uygulamada farklı malzeme kalınlıklarının kaynatılması durumunda kalın olan tarafın 30mm ve daha kalın olması halinde kalınlık üst sınırı kaldırılmıştır.

Aynı bölümde daha önce Tablo 5 olarak verilen alın kaynaklarında kalınlık vasıflandırma aralıkları, Tablo 7 olarak Seviyeler, malzeme ve kaynak kalınlıklarına göre detaylı olarak verilmiştir. Bu tabloda daha önce sınır değerler 3, 12 ve 100 mm’ler iken yeni standartta 3, 12, 20, 40, 100 ve 150 mm sınır değerler olarak belirlenmiştir. Ayrıca ISO 15614-1:2004 standardında Çizelge 6 köşe kaynakları için vasıflandırma aralıkları, ISO 15614-1:2017 standardında Tablo 8 olarak verilmiştir. Bu tabloda 3-30mm aralığındaki deney parçasının vasıflandırma aralığı değiştirilerek 3-2t olarak güncellenmiştir. Bu değişiklik sadece Seviye 2 için geçerlidir. Seviye 1 ile ilgili aralıklar metin içinde verilmiştir.

Botu ve tali bağlantı çapları için vasıflandırma aralıkları ISO 15614-1:2004 standardında Çizelge 7 olarak verilirken bu tablo ISO 15614-1:2017 standardında Tablo 9 olarak güncellenmiş ve tüm çaplar için 0,5D ve üstünü kapsar şekilde değiştirilmiştir.

8.4.2 Kaynak konumları maddesi genel olarak cümle yapısının düzeltilmesi şeklinde bir değişikliğe uğramıştır. Eski standartta açık olarak belirtilmeyen yukarıdan aşağı kaynak pozisyonları ile ilgili vasıflandırma aralığı, yeni standartta PG, PJ ve J-L045 pozisyonları için ayrıca test gerektiği ile ilgili bir notla açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca daha önce en yüksek ısı girdisi olarak PF, en düşük ısı girdisi için PC örnek olarak gösterilmiştir. Yeni ISO 15614-1:2017 standardında ise bu bilgi not olarak PF/PA ve PC/PE olarak güncellenmiştir.

8.4.3 Birleştirme/Kaynak tipi başlığı altında verilen maddeler genellikle kapsam aralıklarının arttırılması ve bazı durumların netleştirilmesi için detaylandırılmıştır. Eski standarttaki “a”, “b” ve “c” maddeleri biraz daha detaylandırılarak “a-d” maddeleri olarak kalmıştır. ISO 15614-1:2004 standardında ki “d” maddesi,” f” olarak; “e” maddesi, “g” olarak ve “g” maddesi, “e” olarak yeni standartta yerini almıştır. Daha önceki standartta “f” maddesi olarak verilen bilgi, ISO 15614-1:2017 standardında “h” maddesinde detaylandırılmış ve termal kök açma işlemleri (karbon elektrod, oksijen, plazma vb.) ısı girdisi etkisinden dolayı hariç tutulmuştur. Yine aynı başlık altındaki “h” maddesi, “vurma ve sertlik gereklilikleri olduğu durumlarda” ilave notu ile “j” maddesi olarak değiştirilmiştir. Bu durumda ilave vurma ve sertlik gereklilikleri olmayan uygulamalarda tek paso/çok paso değişimine izin verilmektedir.

ISO 15614-1:2017 standardının 8.4.3 Birleştirme/Kaynak tipi başlığına yukarıda sayılan değişiklikler dışında ilave maddeler de eklenmiştir. Yeni eklenen “i” maddesi ile çift taraflı kaynatılmış deney parçalarının altlıklı kaynakları kapsadığı açıklanmıştır. Ayrıca “k” maddesinde built-up kaynaklarının alın kaynağı deney parçası ile vasıflandırılacağı belirtilmiştir. Son olarak “l” maddesinde ise buttering (dolgu) kaynaklarının ayrıca vasıflandırılması gerektiği ve mekanik testlerin yapılabilmesi adına bir alın kaynağı ile birleştirilmesi gerekliliği belirtilmiştir.

ISO 15614-1:2004 standardında 8.4.4 ve 8.4.5 olarak verilen dolgu malzemesi imalatçısı ve gösterimi ile ilgili bilgiler, ISO 15614-1:2017 standardında 8.4.4 maddesinde toplanmıştır. ISO 4063 standardındaki güncelleme nedeniyle daha önceden 137 olarak yazılan asal gaz korumalı özlü tel ark kaynağı 132 olarak düzeltilmiştir.

ISO 15614-1:2004 standardında sadece ısı girdisi olarak verilen 8.4.8 maddesi, ISO 15614-1:2017 standardında ısı girdisi veya ark enerjisi olarak 8.4.7 maddesinde verilmiştir. Klasik ısı girdisi hesabı modern makinalar (Lincoln STT, Fronius CMT, ESAB Superpulse, Kemppi WISEROOT gibi) kullanıldığında yeterli olmadığı için ısı girdisi yerine ark enerjisi kullanma ihtiyacı doğmuştur. Ancak her ikisinde de sınırlamalar aynıdır. Ayrıca bu maddede eski standarttan farklı olarak punta ya da tamir gibi kısa kaynaklarda hız kontrolü yapılamadığı için sadece amper, voltaj gibi kaynak parametrelerinin kontrol edilmesi yeterli bulunmuştur.

8.4.8 Ön ısıtma sıcaklığı maddesinde eski standartta alt sınır olarak deney parçasına uygulanan sıcaklık kabul edilirken, yeni standartta bu değerin 50°C kadar düşürülmesine izin verilmektedir. Benzer durum 55°C ile daha önce ASME IX standardında da mevcuttu. İki standardın bu şekilde bir arada yazılması ile ortak bir değer olarak 50°C kabul edilmiş oldu.

Ön ısıtma sıcaklığındaki gibi 8.4.9 Pasolar arası sıcaklık maddesinde de daha önce üst sınır deney parçasının ulaştığı maksimum sıcaklık iken, yeni standartta bu değerin 50°C arttırılmasına müsaade edilmiştir. Bu şekilde ASME IX standardındaki gereklilikler ile eşleştirilmiştir.

8.4.11 Isıl işlem maddesinde öncekinden farklı olarak dört farklı sıcaklık aralığında yapılan ısıl işlemler ayrıca tanımlanmıştır. Bu maddenin gerekliliklerinde önemli bir değişiklik bulunmamaktadır.

8.5.1 Proses 12 ile ilgili özel gereksinimlerde genel olarak değişiklik olmamakla birlikte ilave açıklamalar eklenerek tel elektrod sayısının değişmesi, tel eklenmesi ya da çıkartılması (sıcak/soğuk tel) ile tel elektrod malzeme bileşiminin %10 dan daha fazla değişimine izin verilmeyeceği ifade edilmiştir.

Madde 8.5.2 Gaz korumalı ark kaynağı uygulamalarında ISO 15614-1:2004 standardında CO2 oranının %10 değişimine müsaade ederken, ISO 15614-1:2017 standardında bu oran %20 ye çıkartılmıştır. Ancak bu oranın bağıl oran olduğu unutulmamalıdır. Örnek olarak bileşiminde %20 CO2 bulunan bir gazın %20 değişimi ±%4 lik bir değişime karşılık gelir. Bu durumda kapsam aralığı %16-%24 CO2 olarak tanımlanabilir.

Yine aynı başlığın alt maddelerinde metal transfer tipi daha önce kısa devre, sprey ve damlacık olarak tanımlanmış iken yeni standartta bunlara ilaveten darbeli ark da tanımlanmıştır. Ancak burada verilen ilave madde ile eğer deney parçası özel dalga kontrollü (örneğin Lincoln STT, Fronius CMT, ESAB Superpulse, Kemppi WISEROOT, EWM forceArc gibi) bir cihaz ile kaynatılmışsa uygulamada cihaz markasının değiştirilmesine izin verilmez. Bu durum darbeli ark ya da herhangi bir kontrolü olmayan cihazlar için geçerli değildir.

Madde 8.5.3 Erimeyen elektrodla kaynak (14 yöntemi) işleminde gaz koruması eski standartta gazın sembolü ile sınırlı iken yeni standartta gaz oranlarının bağıl olarak %10 değişimine müsaade edilmektedir. %10 sınırına uymasa bile her gazın %0,1lik bir değişime uğraması bağlayıcı olmamaktadır.

8.5.4 Plazma ark kaynağı için özel gereklilikler başlığında daha önceki gerekliliklere ilave olarak kaynak ağzı şeklinin değişmesi de belirleyici bir özellik olarak eklenmiştir. Kaynak ağzı şekli diğer hiçbir yöntemde sınırlandırılmamıştır.

8.5.6 Kök koruma gazı maddesi ISO 15614-1:2017 standardı ile birlikte yeni ilave edilmiştir. Altlık gazı daha önce sadece 141 yöntemi için tanımlanmıştı, bu şekilde ayrı bir madde olarak eklenerek yöntemden bağımsız hale getirilmiştir.

Ek A Dolgu malzemeleri gösterimi de ISO 15614-1:2017 standardı ile birlikte yeni ilave edilmiştir. Ancak bu ek sadece Seviye 1 için geçerlidir.

EK B Kaynak prosedürü vasıflandırma kayıt formu da daha önceki standartta Ek A olarak bulunmaktaydı. Bu ekte, standart genelinde yapılan değişiklikler ile ilgili terimsel düzeltmeler yapılmıştır.

• Sonraki